روزگاري انسان­ها آسماني داشتند آراسته به غنای گستردۀ اندیشه­ها و نقش­ونگارها. معنای هر آنچه هست در رشته­اي نورانی بود که هر آنچه را هست به آسمان پیوند می­زد؛ بر این رشتۀ نورانی، نگاهِ انسان به جای درنگیدن در همین جهانِ حاضر، به ورای آن، به ذاتِ الهی و، به تعبیري، به یک جهانِ حاضرِ ماورائی برمی­شد و فرامی­نگریست. چشمِ روح را باید به­اجبار به امرِ زمینی معطوف می­ساختی و به آن می‌دوختی؛ و به زماني طولانی نیاز بود تا آن وضوحي که تنها از آنِ امرِ فرازمینی بود به حیطۀ گنگی و آشفتگی، که جایگهِ معنیِ امرِ این­جهانی بود، آورده شود و توجه به امرِ حاضر از آن جهت که حاضر است، توجهي که تجربه خوانده می­شد،  جذابیت یابد و بر کرسی نشانده شود. ــ حال چنین می­نماید که ضدِ آن لازم است؛ گویی حس یا دریافتِ مردمان به وجهي چنان پردامنه در امرِ زمینی ریشه دوانده که برکشیدنِ آن به ورای امرِ زمینی مستلزمِ اقتداري برابر با همان اجبارِ قبلی است. روح خود را چنان فقیر نشان می­دهد که به نظر می­رسد همچون آواره­اي که در ریگزار جرعه آبي می­جوید، برای دمیدنِ جانِ تازه­اي به خویش، در آرزوی اندک احساسي از امرِ الهی است. از همین قناعتِ روح می­توان به ابعادِ عظیمِ خسرانِ وی پی برد.